zaandam

Voormalige zelfstandige gemeente, die zowel wat betreft inwonertal als economische betekenis de belangrijkste bewoningskern van de Zaanstreek vormde. Zaandam ontstond in de Franse tijdplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigFranse tijd

De Franse tijd in Nederland duurde van 1795 tot 1813 en was een periode van grote veranderingen. Nederland werd bezet door Franse troepen onder leiding van Napoleon Bonaparte, wat leidde tot economische en politieke veranderingen. De Zaanstreek werd hard getroffen door de Franse bezetting, vooral door het Continentaal stelsel dat de handel en economie negatief beïnvloedde. Ondanks alle veranderingen bracht de Franse tijd ook nieuwe ideeën met zich mee, zoals wetten die gelijkheid vo…
door de samenvoeging van Oostzaandamplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigOostzaandam

Voormalige naam van de bewoningsconcentratie ten oosten van de Zaan nabij de Dam, tot 1795 behorend tot de gemeente Oostzaan, tussen 1795 en 1811 min of meer een zelfstandige gemeente en sinds 1811 deel uitmakend van de stad Zaandam. Oostzaandam behoorde tot de
en Westzaandamplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigWestzaandam

Vroegere naam voor het ten westen van de Zaan gelegen deel van Zaandam, dat deel uitmaakte van de Banne van Westzanen. Het dorp is, in tegenstelling tot Oostzaandam, nooit zelfstandig geweest - en dat terwijl het in de loop der geschiedenis in economisch opzicht en wat betreft het aantal inwoners belangrijker werd dan zijn 'overbuur`. De oorzaak van de aanvankelijke, tot 1811 in stand gebleven scheiding tussen West- en Oostzaandam was eenvoudigweg dat de dorpen in verschillende rec…
, bij keizerlijk decreet van 21 oktober 1811. Daarbij werden aan de nieuwgevormde gemeente stadsrechten verleend. Per 1 januari 1974 verloor Zaandam zijn zelfstandigheid bij de samenvoegingplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigSamenvoeging

In de Zaanstreek zijn herhaaldelijk samenvoegingsplannen voorgesteld; een aantal daarvan werd ook daadwerkelijk uitgevoerd. Het bekendst zijn de samenvoeging tot de stad Zaandam in 1811 en die tot Zaanstad in 1974, hierachter apart behandeld. Daarnaast is de samenvoeging van
van zeven Zaangemeenten tot Zaanstadplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigZaanstad

Zelfstandige gemeente, ontstaan per 1 januari 1974 door samenvoeging van zeven tot dan toe zelfstandige gemeenten: Assendelft, Koog aan de Zaan, Krommenie, Westzaan, Wormerveer, Zaandam en Zaandijk. Wat betreft inwonertal behoort Zaanstad tot de vijftien grootste gemeenten van Nederland, wat betreft oppervlakte tot de grootste vijf.
.

Naam, bijnamen van de bewoners

Zaandam dankt zijn naam aan de dam die waarschijnlijk aan het eind van de 13e eeuw in de Zaan is opgeworpen. Deze dam sloot de Zaanse wateren af van het IJplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigIJ, het

Thans een breed water binnen de stad Amsterdam, met daarmee verbonden een aantal deels gegraven havens, aan de oostkant begrensd door een afdamming met de Oranjesluizen ter hoogte van Schellingwoude, aan de westkant overgaande in het Noordzeekanaal.

Het IJ stond vóór de afdamming tussen 1865 en 1872 in open verbinding met de Zuiderzee en strekte zich uit van Durgerdam tot aan de duinen. Bij Beverwijk was het nog door een strook van slechts 8 km van de Noordzee gescheiden; men sprak te…
ter hoogte van de huidige Damstraat in de richting van de Oostzijderkerk. Boekenoogenplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigBoekenoogen, Gerrit Jacob

Wormerveer 18 april 1868 - Leiden 26 augustus 1930

Taalkundige, vooral bekend geworden door zijn academische proefschrift 'De Zaanse Volkstaal', waarop hij in 1896 in Leiden cum laude promoveerde. De hoofdinhoud van dit in 1897 uitgegeven lijvige werk wordt gevormd door het Idioticon, waarvan is getuigd dat het buiten kijf het meest volledige en best bewerkte woordenboek van enige Nederlandse streektaal is.
vermeldt dat Zaai-dam vermoedelijk als eigenlijke naam gold. Hiervan bestonden in het verleden echter allerlei varianten, zoals Saardam of Saerdam, Zanerdam of Sanerdam, Saenredam of Zaanredam en Saenderdam of Zaanderdam.

Zaandammers droegen tot ver in de 19e eeuw de bijnaam 'koekvreters'. Dit gold overigens ook voor inwoners van Koog en Krommenie. Een andere en oudere bijnaam was 'galgezagers'. Deze naam ontstond na het Turfoproerplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigTurfoproer

Oproer te Zaandam in 1678, ook wel Pachtersoproer, gericht tegen de pachters van de turfimpost (belasting). Het turfoproer was een der grotere oproeren in de Zaanstreek en eindigde met ophanging van vier van de plunderaars en brandmerking, geseling en verbanning van anderen.
in 1678, toen onbekende Zaandammers de galgen hadden omgezaagd waaraan de veronderstelde aanstichters van dit oproer waren terechtgesteld.

Het honderdjarig bestaan van gemeente Zaandam in 1912 als stad ging zonder enig feestbetoon voorbij vanwege de geringe medewerking onder de bevolking.

Wapen

Gemeentewapen van Zaandam. Bron Wikimedia

Het wapen van de voormalige gemeente is in of direct na 1813 samengesteld uit onder meer het eerdere wapen van Oostzaandam en dat van de Banne van Westzanen. De Fransen hadden in 1810 het gebruik van wapens afgeschaft. Op alle gemeentelijke documenten moest de keizerlijke adelaar worden gebruikt. Na de omwenteling in 1813 stelde Koning Willem I het gebruik van gemeentewapens weer in. Aangezien Zaandam, als nieuwe gemeente geen eigen wapen had, moest dit worden ontworpen. G.J. Honigplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigHonig, Gerrit Jan

Zaandijk 24 november 1864 - Zaandijk 22 augustus 1955

Zaans historicus. Gerrit Jan Honig, zoon van Jacob Jansz Honig Jr en Neeltje Mulder, moet als kind al belangstelling voor de geschiedenis van de Zaanstreek hebben gekregen. Hij werd directeur van een boekhandel en drukkerij
noemde mr. J.C. Honig als de vermoedelijke ontwerper, anderen betwijfelden dit.

De tekenaar heeft in elk geval nieuwe elementen willen toevoegen aan de eerdere wapens van Oostzaandam en de Banne van Westzanen en koos daartoe de Mercuriusstaf als zinnebeeld van de handel en de haan als symbool van de waakzaamheid. Het hartschild bevat, naar wordt aangenomen, een verbeelding van of verwijzing naar de Zaan. De als wapenhouder dienende leeuw is wellicht afkomstig van het wapen van Oostzaandam, waaraan soms ook een zittende leeuw was toegevoegd. De ontwerper completeerde dit geheel met de koninklijke kroon en een zwaard.

Later is, in afwijking van het ingewikkelde ontwerp, een enkele maal een staande, in plaats van een zittende leeuw gebruikt. De juiste versie is nog steeds te vinden aan de gevel van het voormalige stadhuis op de Burcht. Volledigheidshalve volgt hier de officiële omschrijving van het Zaandamse wapen. zoals die is vastgelegd door de Hoge Raad van Adel: Gevierendeeld, in het eerste kwartier een Mercuriusstaf in natuurlijke kleur; het tweede kwartier is nogmaals gevierendeeld en bevat het wapen van de banne Westzanen; het derde kwartier wordt benut voor de afbeelding van het wapen van Oostzaandam; het vierde kwartier toont een naar links gewende zilveren haan op een veld van azuur. Over dit alles heen bevindt zich een hartschild, doorsneden in drieën, waarbij het bovenste deel azuur, het middelste sabel en het onderste zilver is gekleurd; het zilver wordt doorsneden door drie golvende dwarsbalken van sinopel. De gebezigde termen voor de kleuraanduidingen betekenen: azuur is blauw, sabel zwart, sinopel groen.

Omvang en oppervlakte

De gemeente Zaandam bestond niet alleen uit Oostzaandam en Westzaandam; ook 't Kalfplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigKalf, 't

Buurtschap, wijk van oostelijk Zaandam, in de jaren zeventig van de 20e eeuw aanzienlijk uitgebreid door nieuwbouw onder de naam Plan Kalf.

Tot de buurtschap 't Kalf werd vroeger ook Haaldersbroek gerekend, dat door een brug over de Braaksloot met 't Kalf verbonden is. Beide, dus zowel 't Kalf als Haaldersbroek, behoorden vanouds tot het zogenoemde Haler vierendeel van de
, Haaldersbroekplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigHaaldersbroek

Chris Krijt Buurtschap en straat aan de zuidkant van de Kalverpolder, waar de Poel overgaat in de Braaksloot, tegenover 't Kalf. De buurt was mogelijk reeds in de 13e eeuw bewoond. Van oorsprong maakte Haaldersbroek deel uit van de banne van Oostzanen, na 1795 hoorde de buurtschap bij
en de gehele Kalverpolderplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigKalverpolder

Middeleeuwse polder in Zaandam, aan de oostkant van de Zaan en begrensd door Enge Wormer, Wijde Wormer, Braaksloot ('t Kalf) en Poel.

De polder, waarin Haaldersbroek en de na de Tweede Wereldoorlog aangelegde Zaanse Schans zijn gelegen, heet officieel 'Halerbroek of Kalverpolder'. Het ongeveer 200 hectare omvattende gebied is tot de jaren dertig van de 20e eeuw tamelijk geïsoleerd gebleven. Pas toen in 1936 de
werden in 1811 bij de samenvoeging betrokken. Voordien vormden 't Kalf en Haaldersbroek het zogenaamde 'Haler-vierendeel' binnen de banneplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigBanne

Zie: Ban (banne) en Bestuur en rechtspraak 1.2.4.
van Oostzanen. Doordat de gemeentegrenzen meermalen zijn gewijzigd, bleef ook de oppervlakte niet geheel gelijk. In 1851 registreerde Van der Aaplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigAa, Abraham Jacob van der

Amsterdam, 6 december 1792 - Gorinchem, 21 maart 1857 Abraham Jacob van der Aa 1792-1857 Abraham Jacob van der Aa, 19e-eeuwse auteur en letterkundige, vooral bekend vanwege zijn twee grote woordenboeken: 'Aardrijkskundig Woordenboek der Nederlanden' dat tussen 1836 en 1854 in 14 delen verscheen en het twaalfdelige 'Biografisch Woordenboek der Nederlanden (12 delen 1852). Hij gaf zeer veel geschriften uit zoals het Aardrijkskundig Woordenboek van Noord-Brabant, de Gesch…
een oppervlakte van ruim 1983 hectare. Een belangrijke grenswijziging had plaats als gevolg van de inpoldering van het IJ en de aanleg van het Noordzeekanaalplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigNoordzeekanaal

Kanaal dat Amsterdam sinds 1876 met de Noordzee verbindt. Daartoe werd de duinenkust doorgraven bij Velsen en het vervolgens ontstane IJmuiden. Een sluizencomplex en twee zich ruim 1500 meter in zee uitstrekkende pieren werden tevens aangelegd. Het kanaal, grotendeels met de hand gegraven waar 'Holland op z'n smalst' is, vormt een ruim 26,5 km lange verbinding tussen Noordzee en IJsselmeer en is van grote betekenis, niet alleen voor Amsterdam als havenstad, maar ook voor de Zaans…
. Had eerder het IJ, zelfs tot voorbij Westzaan, met daarin buitendijks land en de eilanden Zaenderhornplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigZaenderhorn

Eiland in het voormalige IJ, ook bekend als De(n) Ho(o)rn en Zaanderho(o)rn, vóór de droogmaking het grootste eiland in het IJ. Het behoorde, tot de drooglegging van het IJ en het graven van het Noordzeekanaal, toe aan de Zaanstreek.
en De Waardplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigWaard, de

Voormalig eiland in het IJ nabij de 'ingang van de Zaan. Het eiland viel onder de Banne van Westzanen en was ontstaan voor 1317. De economische betekenis was gering, een waard is namelijk een laagliggend land dat dikwijls overstroomt. Het eiland, dat tussen 1861 en 1876 deel van de IJpolders werd, werd ook Jan Verbellenland genoemd.
tot Zaandams grondgebied behoord, na de inpoldering werd een groot deel van de nieuwe gronden aan Amsterdam en een kleiner deel aan Westzaan toegewezen. Zo gingen Zaenderhorn en De Waard tot Amsterdam horen.

Er stond tegenover dat Zaandam er met de Zaandammerpolder vruchtbare landbouwgrond bijkreeg. Het Noordzeekanaal werd de zuidelijke grens van de gemeente. Het kanaal zelf valt ter plaatse sinds de aanleg onder de gemeente Amsterdam. Thans (1991) meet Zaandam, als deelgemeente van Zaanstad, 2187 hectare. De grenzen, voor zover daarvan nog kan worden gesproken, lopen als volgt: in het oosten wordt Zaandam van de gemeente Oostzaan gescheiden door de Wateringplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigWatering

Naam van twee vaarwegen, tussen Zaandam-Oost en Oostzaan en tussen Zaandam-West/Koog-Zaandijk en Westzaan. Deze laatste Watering loopt ook dwars door Noordwest-Wormerveer. Beide waterwegen lopen evenwijdig aan de Gouw en min of meer evenwijdig aan
. Het Kalf grenst langs de Wijdewormer-ringvaart aan de per 1-1-1991 gevormde gemeente Wormerlandplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigWormerland

Per 1 januari 1991 gevormde zelfstandige gemeente, ontstaan door samenvoeging van de eerdere gemeenten Wormer Jisp en De Wijde Wormer De samenvoeging werd een feit toen op 27 juni 1990 de Eerste Kamer de Wet Gemeentelijke Herindeling Waterland bekrachtigde, die eerder door de Tweede Kamer was aangenomen. In de dorpen zelf is vruchteloos actie ondernomen om het besluit tot schaalvergroting te voorkomen. Bij de samenvoeging was ook een klein gedeelte van Purmerend, langs het Noordholla…
. De Engewormerplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigEnge Wormer

Droogmakerij van een voormalig meer, ten zuiden van de gemeente Wormer. De naam, vroeger ook wel 'Kleine Wormer', ontstond tengevolge van de tegenstelling in oppervlakte met de Wijde Wormer, eveneens een droogmakerij. Meet de laatste, in 1626 drooggemalen en verkaveld, ruim 1513 hectare, de Enge Wormer heeft een oppervlakte van iets meer dan tien procent daarvan, namelijk ongeveer 158 hectare. De bodem van de Wijde Wormer ligt ook iets lager: 4.75 beneden N.A.P. tegenover de Enge Wo…
-ringdijk scheidt Zaandam van Wormer, tegenwoordig Wormerland, en vormt in feite de meest noordelijke grens. Aan de westkant van de Zaan lag de noordgrens veel zuidelijker. Zaandam en Koog aan de Zaan werden namelijk van elkaar gescheiden door de Mallegatslootplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigMallegatsluis

Schutsluis, de grens tussen Zaandam en Koog aan de Zaan. Vóór de bouw van de Mallegatsluis, was er iets zuidelijker een eerdere sluis in de Lagedijk. In 1634 werd deze verlegd naar de Breedweersloot. Vanaf toen kwam de naam Mallegatsluis in gebruik, de sloot kreeg de naam Mallegatsloot.
. Hier ging de noordgrens over in de westelijke grens met Westzaan, die door de Gouwplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigGouw, De

Naam van verschillende vaarsloten in de Zaanse polders, die lopen in Noord-Zuidrichting, dus min of meer evenwijdig aan de Zaan. Er zijn twee gouwen in de Zaanstreek aanwezig. Ten westen van de Zaan loopt de Gouw tussen Zaandam en Westzaan, ten oosten van de Zaan loopt de Gouw dwars door de bebouwing van Oostzaandam, van de Zuidervaart ten westen van de wijken Poelenburg, Peldersveld, Hoornseveld, door Kogerveld, tot de Nagouw in het Kalf.
liep.

Eerder is al opgemerkt dat de Zaandammer polder tot Zaandam behoorde en dat het Noordzeekanaal de zuidgrens vormde. Vóór de samenvoeging tot Zaanstad lag de westgrens van oostelijk Zaandam met de gemeenten Koog aan de Zaan, Zaandijk en Wormerveer midden in de Zaan. De wijken in voormalig Zaandam hebben bij benadering de volgende oppervlakte: Poelenburgplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigPoelenburg

Woonwijk en straat te Zaandam (oost), gebouwd eind jaren '50 en begin jaren '60, begrensd door het Darwinpark, de Twiskeweg, de Watering en de Zuidervaart. Poelenburg (genoemd naar paltrokmolen De Gekroonde Poelenburg) wordt gekenmerkt door hoogbouw. In de jaren '70 kreeg de buurt, waar zich veel allochtonen vestigden, een reputatie van vandalisme en vervuiling. In 1985 benoemde de ministerraad Poelenburg officieel tot probleemgebied; het rijk verplichtte zich kort daarna tot het …
124 hectare, Peldersveldplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigPeldersveld

Wijk te Zaandam, in de jaren '60 van de 20e eeuw aangelegd in het Oostzijderveld, tussen de Watering, het Hoornseveld en Poelenburg. De wijk vormt, ook in de straatnaamgeving (1967) een geheel met het Hoornseveld en wordt door hoge flatgebouwen aan de rand gedomineerd.
en Hoornseveldplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigHoornseveld

In de jaren '60 aangelegde nieuwbouwwijk van Zaandam, tussen de Gouw en het Peldersveld. Het Hoornseveld is een typische slaapwijk; er staan voornamelijk eengezinswoningen, met aan de rand het flatgebouw De loom. Het Hoornseveld vormt stedebouwkundig een eenheid met het Peldersveld. In Hoornse- en Peldersveld woonden per 1 januari 1987 11.154 personen.
118 ha, Zaandam-Zuid 340 ha, Rosmolenbuurtplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigRosmolenbuurt

Buurt te Zaandam-Oost, tussen de Prins Bernhardweg, de Gouw, de Peperstraat en de Oostzijde. De naar de in 1729 gebouwde poeder-, snuif- en verfmolen 'De Rosmolen' genoemde wijk werd voor een groot deel (voor zover al niet eerder als zijpaden van de Oostzijde bestaand) in het begin van de 20e eeuw gebouwd. De woonwijk had begin 1987 6.689 inwoners.
100 ha, Kogerveldplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigKogerveld

Kleine wijk (3,7 ha) in Zaandam-Oost.

De wijk wordt begrensd door de dr. HG. Scholtenstraat, de spoorlijn Zaandam-Purmerend en de Coentunnelweg (A8). Voor deze wijk, die is aangelegd in de jaren zestig van de 20e eeuw en die wordt doorsneden door de Gouw, zijn straatnamen gekozen van wilde planten (Ereprijsweg, Dovenetelweg, Zonnedauwhoek enzovoort). Aan de zuidrand is in 1988 een klein NS-station gebouwd.
116 ha, 't Kalf en Plan Kalfplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigPlan Kalf

Woonwijk te Zaandam (oost) tussen de Kuil en de Poel, Haaldersbroek, de Wijde Wormer en het recreatiegebied Jagersveld. Plan Kalf werd voornamelijk in de jaren `70 uitgevoerd, nabij de oude buurtschap `t Kalf. De wijk bestaat uit laagbouw en een aantal flats van enkele lagen hoog. Plan Kalf werd voorzien van een wijk- en een winkelcentrum, alsmede een sporthal (De Tref). Eind 1990 woonden er 7934 personen in de wijk.
417 ha, Russische Buurtplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigRussische Buurt

Buurt te Zaandam, tussen de oude havenkom van Zaandam, de Dam, de Rozengracht en de Provinciale Weg. De Russische Buurt werd aan het einde van de 19e eeuw gebouwd, in samenhang met de overkomst van Delftse werknemers van de Artillerie Inrichtingen. De naam Russische Buurt werd gekozen doordat Czaar Peter een week in een huisje aan het
en Havenbuurtplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigHavenbuurt

Buurt te Zaandam, ten westen van de Oude Haven en Zijkanaal G. De Havenbuurt werd in de jaren '20 van de 20e eeuw gebouwd, mede om de uit Delft overgekomen arbeiders van de Artillerie Inrichtingen (AI) Inrichtingen te huisvesten. De straatnamen herinneren aan havensteden waar Zaankanters eens op voeren. De Havenstraat is ouder, terwijl de Helsingborgstraat pas in de jaren '80 haar naam kreeg. De wijk bestaat verder uit: Archangelstraat, Baltische Straat, Bangkokstraat, Basseinstraat,…
168 ha, Westerwateringplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigWesterwatering

Woonwijk in Zaandam, westelijk van de spoorlijn. De wijk werd in vijf fasen aangelegd tussen 1985 en 1991. In de wijk staan 2775 woningen (7185 inwoners per l januari 1991), een winkelcentrum, een bejaardentehuis (met 92 aanleunwoningen), een kinderboerderij (door een televisie-actie in enige dagen tot stand gekomen), scholengemeenschap De Nieuwe Vaart (inclusief de 'Volleyhal') en een complex van lagere scholen.
635 ha en Oud-West 103 ha.

Bevolking

Bij de samenvoeging in 1811 had Oostzaandam iets meer inwoners dan Westzaandam, respectievelijk 4668 en 4306 personen. Samen dus 8974. De nieuwe gemeente werd gevormd in een periode dat het aantal bewoners terugliep. Dat leidde enkele jaren later, in 1815, tot een dieptepunt van 8376 inwoners. Daarna nam het aantal toe, in 1840 werden 11.139 en in 1869 ruim 12.000 inwoners geteld. De industrialisatie van de Zaanse bedrijven trok vervolgens nieuwe bewoners aan en bovendien leidden een betere gezondheidszorg en hygiëne tot een stijgend geboorte-overschot. Tegen het begin van de 20e eeuw telde Zaandam door een en ander 21.146 inwoners. De groei zette zich daarna voort met een toename van gemiddeld ruim 400 inwoners per jaar. In 1930 werden 32.578, in 1940 al 38.024 en in 1950 43.218 inwoners geregistreerd.

Na de jaren vijftig volgde een sterkere toename: tot 48.910 personen in 1960 en zelfs 63.573 in 1970. Sindsdien ging de gemeente deel uitmaken van Zaanstad. Ondanks de bouw van de nieuwe wijk Westerwatering nam de bevolking niet meer zo snel toe. Bedroeg het aantal inwoners in 1980 67.163, per 1 januari 1989 woonden er 67.467 personen in de deelgemeente Zaandam, iets meer dan de helft van het totale aantal inwoners van Zaanstad.

Kerkelijke gezindheid

De Hervormde, tot de doleantie1) Gereformeerd genoemde staatsgodsdienst was tot na de Tweede Wereldoorlog in Zaandam steeds de belangrijkste kerkelijke richting. In de 19e eeuw vormden de Doopsgezindenplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigDoopsgezinden (Doopsgezinde gemeenten)

Protestants kerkgenootschap, broederschap, van grote betekenis in de Zaanse geschiedenis, zowel doordat de ondernemersstand sinds de 17e eeuw overwegend doopsgezind was als door het feit dat de leefgewoonten der doopsgezinden een stempel drukten op de streekmentaliteit.
een kleinere, maar zeker niet minder invloedrijke groepering. Van hen behoorden relatief velen tot de bestuurlijke en economische elite in de stad. De Rooms-Katholiekenplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigRooms-katholieken

Naar rooms-katholieke opvatting is de kerk de door Christus ingestelde noodzakelijke maatschappij, die alle gedoopten groepeert onder de leiding van de wettige kerkelijke gezagsdragers, in het bijzonder de Paus van Rome. De kerk heeft tot doel de gelovigen behulpzaam te zijn in hun streven naar hun bovennatuurlijke eindbestemming en beschikt daartoe over een drievoudige macht, te weten wijdingsmacht, rechtsmacht ofwel de eigenlijke maatschappelijke macht, en leergezag. Met dit…
, hoewel getalsmatig even sterk, hadden daarentegen weinig invloed, de meesten van hen behoorden tot de armere inwoners. Zij woonden vooral op 't Kalf en in de Oostzijde, waar ook hun kerken stonden. Bij de samenvoeging in 1811 was de verdeling naar godsdienst als volgt: Nederlands Hervormdplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigHervormden, Nederlands

Omvangrijkste geloofsrichting in de Zaanstreek; reeds vroeg vertegenwoordigd. Het aannemen van het beroep dat Oostzaan, gecombineerd met Oostzaandam, in 1578 uitbracht op Bartel Jacobsz, tot predikant, is als het ware het begin van de hervormden in de Zaanstreek. Bartel Jacobsz, pastoor van Oostzaan en Oostzaandam zwoer in 1569 het Roomse geloof af, door op de
5875. Rooms-Katholiek 1118, Oud-Katholiekplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigOud-katholieken

Geloofsrichting ontstaan door een scheuring in de katholieke kerkgemeenschap. In de Zaanstreek kregen de Oud-Katholieken een redelijke aanhang, er zijn thans kerken te Zaandam en Krommenie. In 1703 werd bisschop Petrus Code vanuit Rome op verzoek van de Jezuïeten uit zijn ambt ontzet. Hij hield in Nederland echter veel aanhangers. Na bijna een eeuw van onrust, handelend over een geschil tussen de kapittels van Utrecht en Haarlem enerzijds en Rome anderzijds, vond tenslotte in 17…
79, Doopsgezind 1116, Luthers 669 en Joods 117.

Hierbij vallen de in verhouding tot andere gemeenten grote aantallen Luthersen en Joden op. Zij woonden voornamelijk in het voormalige Westzaandam. In de 17e en 18e eeuw hadden vele Lutherse immigranten hier werk en huisvesting gevonden. De reden van vestiging van de Joodse bevolkingsgroep is niet duidelijk. Tot aan de Tweede Wereldoorlog is deze groep nagenoeg stabiel aanwezig gebleven. Van der Aa telde in 1851 140 Joden en daarnaast 1000 Luthersen, 1700 Rooms-Katholieken, 6700 Hervormden, 1130 Doopsgezinden en een ongenoemd aantal Oud-Katholieken.

Opvallend is hierbij de groei van de aantallen Luthersen en Rooms-Katholieken. Het aantal Lutheranen zou vervolgens echter afnemen. In 1947 behoorden zij, evenals Doopsgezinden, Oud-Katholieken en Joden, tot de toen niet meer gespecificeerde verzamelgroep overigen. Op een totaal van 41.698 inwoners bestond deze groep toen uit 3354 personen, voorts waren er 7328 Nederlands-Hervormden, 6859 Rooms-Katholieken en 4752 Gereformeerden.

De ontkerkelijking was toen al in volle gang, zodat het aantal van 19.405 niet-kerkelijken geen verwondering wekt. Bij de laatste telling in 1960 was het aantal onkerkelijken toegenomen, hoewel het nog juist onder de 50 procent bleef: 24.600 van de 49.382 ontvangen opgaven bevatten de mededeling geen godsdienst. De Rooms-Katholieken, 9061 in getal, hadden inmiddels alle andere godsdienstige groeperingen overvleugeld. De Hervormden handhaafden zich op 7444 en de Gereformeerden waren in aantal toegenomen tot 5502. Er werden nog slechts 2775 overigen geregistreerd.

Politieke gezindheid

De Zaanstreek werd en wordt soms nog wel eens rood genoemd. Dat wil zeggen overwegend socialistisch en communistisch. Dit komt vooral door de samenstelling van de Zaandamse gemeenteraad aan het begin van de 20e eeuw. Links domineerde daarin van 1913 af. Veel opzien baarde een jaar later de benoeming van Kornelis ter Laanplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigLaan, Kornelis ter

Slochteren, 8 juli 1871 - Utrecht, 6 maart 1963 Kornelis ter Laan in 1914. Foto Beeldbank Gemeentearchief Zaanstad Kornelis ter Laan, tot eigen afschuw ook wel Klaas genoemd, politicus, dialectoloog en folklorist. Burgemeester van Zaandam (1914-1936), eerste sociaal-democratische burgemeester van Nederland. Kornelis ter Laan werd als zoon van een kleine boer geboren in het Groningse Slochteren. Als leerling aan de HBS te Sappemeer bezocht hij al een vergadering waar
tot burgemeester. Hij was de eerste socialist die in dit ambt werd benoemd. In de eerste jaren van zijn burgemeesterschap vormde zijn partij met 10 van 19 zetels een raadsmeerderheid. Door invoering van het algemeen kiesrecht en vooral het vrouwenkiesrecht in 1922 nam het aantal raadszetels toe, maar daalde het aantal zetels van de SDAP, althans relatief.

Vlak na de Tweede Wereldoorlog maakte Zaandam zijn reputatie als rode gemeente echter opnieuw waar. De PvdA en de CPN bezetten toen samen 17 van de 25 raadszetels. Zij zouden deze gezamenlijke meerderheid pas bij de verkiezingen van 1966 kwijtraken, doordat de PSP toen in opmars was. In 1970 waren PvdA en CPN samen toch weer goed voor 18 van de 33 zetels. Hieruit mag niet worden afgeleid dat beide partijen samenwerkten. Integendeel, tijdens de zogenoemde 'Koude oorlog' in met name de jaren vijftig tot zeventig van de 20e eeuw konden zij slecht met elkaar overweg.

De PvdA en haar voorloper SDAP, als ook de CPN en haar voorloper CPH, hadden niet als enige een stabiele vertegenwoordiging in de Zaandamse raad. Zo bezette de Vrijzinnig Democratische Bond van 1909 tot 1940 steeds tenminste één raadszetel. De rooms-katholieken, politiek georganiseerd in de Rooms-Katholieke Staats Partij (RKSP) en later in de Katholieke Volks Partij (KVP) waren ook van 1909 af permanent in de Zaandamse raad vertegenwoordigd. Hetzelfde gold voor de Anti-Revolutionaire Partij (ARP), die, samen met de Christelijk Historische Unie, de CHU, vaak als Protestants Christelijke Groepering (PCG) naar buiten trad.

De Volkspartij voor Vrijheid en Democratie (VVD) was sinds 1946 steeds in de gemeenteraad vertegenwoordigd, in 1970 zelfs met 6 van de 31 zetels. Ruim 60 jaar eerder, in 1909, bezetten de liberalen echter 9 van de 19 raadszetels. Bij de hier volgende tabel passen enkele opmerkingen. Tot 1922 was er nog geen algemeen kiesrecht. Toen dit was ingevoerd wijzigde zich zowel het aantal als de verdeling van de raadszetels. Ook gingen dikwijls stemmen verloren doordat meedingende kleine partijen de kiesdrempel niet haalden, zo hebben de Staatkundig Gereformeerde Partij en het Gereformeerd Politiek Verbond meermalen tevergeefs aan de verkiezingen deelgenomen.

De verdeling van de raadszetels geeft daardoor een wat grof beeld van de politieke verhoudingen. Tenslotte behoeven enkele afkortingen uitleg: RSP staat voor Revolutionair Socialistische Partij, RSAP voor Revolutionair Socialistische Arbeiders Partij, PSP voor Pacifistisch Socialistische Partij, LSP voor Liberale Staats Partij en Middenst. B. voor Middenstands-Economische Bond, Arb. Kiesver. voor Arbeiders-Kiesvereniging, Burger Kv. voor Burger-Kiesvereniging en Soc. Partij voor Socialistische partij. De 'Groep De Vries' haalde als lokale groepering in 1931 één zetel.

Burgemeesters

In zijn 162-jarige kreeg Zaandam niet minder dan 24 burgemeesters over de vloer. Een van de oorzaken daarvan was dat de stad in de beginperiode een meerhoofdig burgemeesterschap kende. De eerste Maire was Hendrik Christiaan Gobelplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigGöbel, Hendrik Christiaan

(1754-1823)

Hendrik Christiaan Göbel, eerste burgemeester van de pas gevormde stad Zaandam (1812-1814), daarvoor Maire van Westzaandam (1811), secretaris van de banne van Westzanen (1783-1811) en notaris Göbel maakte zich in zijn Zaanse periode allerminst geliefd, getuige ook zijn bijnaam Hein de Draayer.
. De koopman Dirk Dekkerplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigDekker, Dirk

Zaandam 1765 - Zaandam 1834

Burgemeester van Zaandam van januari 1814 tot april 1815, januari 1819 tot maart 1820 en januari 1823 tot juli 1828. Voor de samenvoeging van Oost- en Westzaandam was Dekker een half jaar maire of burgemeester van Oostzaandam. Dekker, koopman van beroep, was nadat
volgde hem op, maar deelde deze functie met de houtkoopman Engel van de Stadtplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigStadt, van de

Ondernemersgeslacht in Zaandam, vanaf het begin van de 18e eeuw actief in met name de houthandel. Vele leden van de familie van de Stadt waren actief in houtzaken. Eén familiebedrijf, Engel van de Stadt & Zoonen, is zeven generaties van vader op zoon vererfd.
en met Cornelis Visser, ieder van dit driemanschap was bij toerbeurt president. Dekker was dat van januari 1814 tot maart 1815, en van januari 1819 tot februari 1820 en van januari 1823 tot juli 1828.

Van de Stadt was in de tussenliggende periodes tweemaal president-burgemeester. Visser vervulde deze functie alleen tussen januari 1817 en januari 1818. Om het nog ingewikkelder te maken, tijdens het eerste presidentschap van Van de Stadt werd ook notaris Jan Evenblij tot burgemeester benoemd. Deze was in 1820 een klein jaar president-burgemeester en van juli 1831 tot augustus 1832 waarnemend president. Tussen deze twee ambtstermijnen lagen bovendien nog twee periodes waarin de inmiddels benoemde koopman Jan Vander president van de toen vier burgemeesters was van januari 1822 tot januari 1823 en van juli 1829 tot juli 1831.

Tot 1871 werden steeds burgemeesters benoemd, die doorgaans als koopman of fabrikant uit de eigen gemeente afkomstig waren. Zo was Huybert van de Stadt, een telg uit het bekende houtkopersgeslacht en zoon van de in 1819 gestorven Engel van de Stadt, burgemeester van 1832 tot 1838, toen hij op eigen verzoek terugtrad. Hij werd opgevolgd door Gerrit van Orden, tabakshandelaar en boekverkoper, die bovendien plaatsvervangend vrederechter (1817-1828), gemeenteraadslid (1828-1850), wethouder (1836) en Statenlid (1837) is geweest. In die tijd kon een burgemeester tevens raadslid zijn. Van Orden, die ook bekendheid kreeg als penningkundige, overleed in 1854. Hij vervulde 9 jaar het burgemeestersambt.

Zaandam had in die tijd nog een tweede burgemeester, Cornelis van de Stadt, de derde telg uit hetzelfde houtkopersgeslacht, in twee perioden, van 1844 tot 1852 en in 1854. Mr. Hendrik Jan Smit volgde hem op. Deze verenigde een groot aantal functies en beroepen: advocaat, koopman, oliefabrikant, gemeenteraadslid, Statenlid, lid van de Tweede en later de Eerste Kamer en eerste voorzitter van de Kamer van Koophandelplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigKamer van Koophandel en fabrieken voor de Zaanstreek

Prins Bernhardbrug Door de wet ingesteld orgaan ter behartiging van de economische belangen van industrie, ambacht en dienstverlening. Aanvankelijke benaming Kamer van Koophandel en Fabrieken voor Zaanland: op verzoek van de Kamer op l juli 1988 tot huidige naam gewijzigd.
. Hij trad in 1871 af als burgemeester, omdat hij het niet voor zijn verantwoording wilde nemen dat tijdens het zogenoemde Kermisoproerplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigOproeren

Als oproer wordt hier beschouwd elke beweging tegen het openbaar gezag die gepaard gaat met ordeverstoring en verzet tegen de overheid. De meeste oproeren in de Zaanstreek duurden kort en betroffen slechts kleine groepen opstandigen. Hierdoor voldoen ze slechts in beperkte mate aan de bovenstaande definitie. Er zijn in deze zin sinds het begin van de 15e eeuw twaalf oproeren geweest. Enkele daarvan zijn als apart trefwoord behandeld, te weten het
van dat jaar door het optreden van een detachement huzaren een dode was gevallen.

Zaandam
naam plaats periode
Hendrik Christiaan Göbelplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigGöbel, Hendrik Christiaan

(1754-1823)

Hendrik Christiaan Göbel, eerste burgemeester van de pas gevormde stad Zaandam (1812-1814), daarvoor Maire van Westzaandam (1811), secretaris van de banne van Westzanen (1783-1811) en notaris Göbel maakte zich in zijn Zaanse periode allerminst geliefd, getuige ook zijn bijnaam Hein de Draayer.
Maire Zaandam 1812-1814
Dirk Dekkerplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigDekker, Dirk

Zaandam 1765 - Zaandam 1834

Burgemeester van Zaandam van januari 1814 tot april 1815, januari 1819 tot maart 1820 en januari 1823 tot juli 1828. Voor de samenvoeging van Oost- en Westzaandam was Dekker een half jaar maire of burgemeester van Oostzaandam. Dekker, koopman van beroep, was nadat
Pres. Zaandam jan. 1814 tot maart 1815
Engel van de Stadtplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigStadt, Engel van de

Zaandam, 14 augustus 1746 - Zaandam, 23 juli 1819

Engel van de Stadt, enige zoon van Huybert en Sijtje van de Stadt, was driemaal getrouwd, eerst met Neeltje Duyn (1747-1768) dochter van een snuifmolenaar, toen met Maritje Thopas (1746-1777) dochter van een houtkoper met wie hij naar het Kattegat in Oostzaandam verhuisde en tenslotte met Guurtje Kroeger (1750-1827) dochter van een peller en loodwitmaler. Alle drie echtgenotes waren welgesteld en hielpen zijn financiële pos…
Pres.Zaandam jan.1816 tot jan.1817
Cornelis Visser Pres.Zaandam jan.1817 tot jan.1818
Jan Evenblijplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigEvenblij, Jan

Gouda 1761 - Zaandam 9 juni 1836

Een der eerste burgemeesters van Zaandam, president-burgemeester van februari 1820 tot januari 1821, maar deel uitmakend van het college van 1815 tot 1828. Er waren in die tijd verschillende burgemeesters, doorgaans vier; wisselend werd één van hen bij koninklijk besluit tot president benoemd. Zij waren inwoners van de stad en bleven naast hun officiële ambt hun beroepsbezigheden uitoefenen. Zo was Jan Evenblij notaris, aanvankelijk te Westzaan b…
Pres.Zaandam jan. 1820 tot jan. 1822
Jan Vanderplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigVander, Jan

1766 - Zaandam 22 Juli 1831

Jan Vander, koopman, in juli 1828 benoemd tot burgemeester van Zaandam, president van de toen vier burgemeesters van januari 1822 tot januari 1823 en van juli 1829 tot juli 1831. Jan Vander volgde Dirk Dekker op die tweede president van de vier burgemeesters was. Zie
Pres.Zaandam jan.1822 tot jan.1823
Huybert van de Stadtplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigStadt, Huybert van de

Zaandam, 1786 - 1844

Huybert van de Stadt, hervormd, houthandelaar en -zager, zeereder, burgemeester van Zaandam en lid van Provinciale Staten, gehuwd met Guurtje Zwaardemaker (1792-1868), kwam in 1813 in de firma, die vanaf dat moment 'Engel van de Stadt en Zoonen' zou heten, in 1814 gevolgd door zijn broer Cornelis van de Stadt (1793-1857), eerst gehuwd met Maartje Corver (1794-1827) en daarna met Cornelia Hendrika Geukema (1794-1853). Na de dood van hun vader zetten Hu…
Zaandam 09-08-1832 tot 22-12-1838
Gerrit van Ordenplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigOrden, Gerrit van

Zaandam, 18 december 1774 – Zaandam, 13 januari 1854

Ger­rit van Orden was burge­meester van Zaandam in de periode 1838 – 1845, opvolger van burge­meester Engel van de Stadt. Van Orden was tabak­shan­de­laar, boekverkoper, plaatsver­van­gend rechter van 1817 tot 1828, gemeen­ter­aad­slid (1828−1850), wethouder (1836), Ridder van de Nederlandsche Leeuw (1842) en Staten­lid (1837). Van Orden, die ook bek­end­heid kreeg als pen­ningkundige, over­leed in 1854.…
Zaandam 05-01-1839 tot december 1844
Cornelis van de Stadt Zaandam februari 1845 tot 25-05-1852
Hendrik Jan Smitplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigSmit, mr. Hendrik Jan

Assendelft, 25 februari 1814 - Haarlem, 25 mei 1892

Hendrik Jan Smit, liberaal burgemeester van Zaandam in de periode 1 juni 1852 tot 1 december 1871. Liberaal Tweede- en Eerste Kamerlid uit de Zaanstreek, in zowel de periode vóór als na 1848. Was advocaat en oliefabrikant in Zaandam en bekleedde diverse functies op waterstaatkundig gebied. Smit kwam in 1847 in de Tweede Kamer en steunde de grondwetsherziening. Keerde in 1852 niet terug in de Kamer vanwege zijn benoeming …
Zaandam 22-06-1852 tot 01-12-1871
Arnoldus Greebeplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigGreebe, mr. Arnoldus

Schoonrewoerd, 18 maart 1837 - Arnhem, 26 februari 1913

Mr. Arnoldus Greebe, gehuwd met Annetje Jeanette Visser, gemeentesecretaris en de eerste burgemeester van buiten de Zaanstreek voor Zaandam van 1871 tot 1877, studeerde te Utrecht en was secretaris van Stad-Almelo. Op 1 december 1871 is Mr. A. Greebe in een buitengewone zitting van de Raad geïnstalleerd als burgemeester van Zaandam, na in een de vorige dag gehouden zitting eervol ontslag als gemeente-secretaris verkre…
Zaandam 02-12-1871 tot 30-11-1877
Hendrik Jacob Versteegplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigVersteeg, Hendrik Jacob

(Wassenaar 2 september 1842- De Haag 10 december 1919) Hendrik Jacob Versteeg Hendrik Jacob Versteeg, was burgemeester van Wormerveer en Westzaan van 1876 tot 1878 en van Zaandam van 1878 tot 1894. Hij woonde in het pand Westzijde 81.

Versteeg werd in 1881 door de
Zaandam 1878 – 1894
Hendrik Johan Christiaan van Tienenplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigTienen, Hendrik van

Amsterdam, 28 september 1861 – Den Haag, 12 april 1950

Burgemeester, die zowel in Wormerveer als in Zaandam burgemeester is geweest. Hij promoveerde in 1885 cum laude tot doctor in de staatswetenschappen op het academisch proefschrift 'Het dwangrecht van het centraal gezag tegenover de gemeente'. Tot doctor in de rechtswetenschappen promoveerde hij op stellingen. Van 1887 tot 1895 was als lid van de
Zaandam 1895 – 1902
Carl Adolph Eliasplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigElias, Jhr. mr. dr. Carl Adolph

Amsterdam, 27-12-1869 - Apeldoorn, 1955

Burgemeester te Zaandam van 1902 tot 1914. Daarvoor was hij burgemeester in Monster en Harderwijk. De liberaal Elias moest zijn ambt in een roerige periode uitoefenen en had het niet gemakkelijk met de snel toenemende invloed van socialisten in de gemeenteraad en met tegenspelers als
Zaandam 1902 – 1914
Kornelis ter Laanplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigLaan, Kornelis ter

Slochteren, 8 juli 1871 - Utrecht, 6 maart 1963 Kornelis ter Laan in 1914. Foto Beeldbank Gemeentearchief Zaanstad Kornelis ter Laan, tot eigen afschuw ook wel Klaas genoemd, politicus, dialectoloog en folklorist. Burgemeester van Zaandam (1914-1936), eerste sociaal-democratische burgemeester van Nederland. Kornelis ter Laan werd als zoon van een kleine boer geboren in het Groningse Slochteren. Als leerling aan de HBS te Sappemeer bezocht hij al een vergadering waar
Zaandam 14-01-1914 / 08-02-1937
Joris in 't Veldplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigVeld, Joris in 't

Dubbeldam, 5 juli 1895 - Den Haag, 15 februari 1981

mr. dr. Joris in 't Veld, burgemeester van Zaandam (1937-1941 en 1945-1948), Eerste Kamerlid (voor en na de Tweede Wereldoorlog en 1952-1964), minister van wederopbouw en volkshuisvesting (1948-1952), hoogleraar in Leiden (1957-1965), Rector Magnificus Vrije Universiteit in Amsterdam (1959-1960), lid Raad van State (1964-1970).
Zaandam 01-04-1937 tot 04-03-1941
Cornelis van Ravenswaayplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigRavenswaay, Cornelis van

Amsterdam 19 september 1897 – 's-Gravenhage 3 september 1955

Cornelis van Ravenswaay was van 1941 tot 1945 een nationaalsocialistisch politicus. De voormalig zakenman en gepensioneerde legerkapitein had zich niet uit politieke overtuiging bij de Nationaal-Socialistische Beweging NSB aangemeld, maar uit ambitie burgemeester te worden. In april 1941 werd hij benoemd tot burgemeester van Zaandam. Hij ontpopte zich als radicaal voorvechter van de Nieuwe Orde, van plan om o…
(wnd)
Zaandam maart 1941 – april 1942
Barthold Arnold van der Sluysplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigSluijs, Barthold Arnold van der

Haarlemmermeer, 3 juli 1885 – Alkmaar, 30 december 1945

Barthold Arnold van der Sluijs, ook wel geschreven als van der Sluis en van der Sluys, administrateur te Haarlem was NSB-burgemeester van Zaandam van 3 april 1942 tot 30 april 1942. Op 1 mei 1942 werd hij aangesteld als burgemeester van Alkmaar.
(wnd)
Zaandam 3 april 1942 / mei 1942
G. Nieuwenhuijs (wnd) Zaandam mei 1942 - juli 1942
Hendrik Vittersplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigVitters, Hendrik

Rotterdam, 23 juli 1903 - Maastricht, 4 mei 1977

Hendrik Vitters was een Nederlandse zeevaarder en politicus. Hij collaboreerde tijdens de Tweede Wereldoorlog met de Duitse bezetter en was van 1942 tot 1945 burgemeester van Zaandam.
(wnd)
Zaandam 13-07-1942 tot 05-05-1945
Joris in 't Veldplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigVeld, Joris in 't

Dubbeldam, 5 juli 1895 - Den Haag, 15 februari 1981

mr. dr. Joris in 't Veld, burgemeester van Zaandam (1937-1941 en 1945-1948), Eerste Kamerlid (voor en na de Tweede Wereldoorlog en 1952-1964), minister van wederopbouw en volkshuisvesting (1948-1952), hoogleraar in Leiden (1957-1965), Rector Magnificus Vrije Universiteit in Amsterdam (1959-1960), lid Raad van State (1964-1970).
Zaandam 05-05-1945 tot 15-05-1948
Wim Thomassenplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigThomassen, Wim

Amsterdam, 3 oktober 1909 - Bergen NH, 16 juni 2001

Willem (Wim) Thomassen, burgemeester van Zaandam van 1948 tot 1958, nadien burgemeester van Enschede en Rotterdam, lid Eerste en Tweede Kamer. Wim Thomassen werd opgeleid aan de MTS en vervolgens tot onderwijzer. In 1931 was hij vier maanden werkzaam aan de Kattegatschool te Zaandam. In Limburg functioneerde hij als voorzitter van de
Zaandam 16-05-1948 - 26-04-1958
Gerrit Johan Daniël Frankenplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigFranken, Gé

Deventer, 6 augustus 1920 - 24 september 1994

Gerrit Johan Daniel (Gé) Franken, burgemeester van Zaandam van september 1958 tot januari 1966. Franken was burgemeester in de periode dat de stad snel groeide; hij maakte mee dat de 50.000e inwoner van Zaandam werd geboren. Kort voor zijn afscheid werd de beslissing tot bebouwing van het
Zaandam 27-04-1958 - 15-04-1966
Isaac Baartplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigBaart, Isaäc

Leiden, 9 februari 1914 - Zaandam, 17 oktober 1967

Burgemeester van Zaandam van april 1966 tot oktober 1967. Isaäc Baart werd geboren te Leiden, als 15-jarige jongen trad hij in dienst bij de Algemene Nederlandse Metaalbewerkers Bond. Tijdens de Tweede Wereldoorlog werkte hij op het hoofdkantoor van de Verenigde Blikfabrieken te Amsterdam; na de oorlog keerde hij terug in het vakverenigingswerk. Hij werd in 1953 secretaris van de inmiddels omgedoopte Algemene Nederlandse Metaal B…
Zaandam 16-04-1966 tot 17-10-1967
Reint Laanplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigLaan, Reint Jr

(Velsen 10 december 1914 - Rotterdam 3 november 1993)

Laatste burgemeester van Zaandam en eerste burgemeester van Zaanstad, ereburger van laatstgenoemde gemeente. Sociaal-democraat Reint Laan had toen hij naar de Zaanstreek kwam reeds een imposante carrière in de politiek en de vakbeweging achter de rug. Voor de oorlog was hij te Dordrecht opgeleid tot onderwijzer, maar door het gebrek aan banen in het onderwijs in de crisistijd, zou hij zijn vak alleen als invaller uitoefenen. …
Zaandam/ Zaanstad 01-03-1968 tot 01-04-1979

Met de in 1871 benoemde Arnoldus Greebeplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigGreebe, mr. Arnoldus

Schoonrewoerd, 18 maart 1837 - Arnhem, 26 februari 1913

Mr. Arnoldus Greebe, gehuwd met Annetje Jeanette Visser, gemeentesecretaris en de eerste burgemeester van buiten de Zaanstreek voor Zaandam van 1871 tot 1877, studeerde te Utrecht en was secretaris van Stad-Almelo. Op 1 december 1871 is Mr. A. Greebe in een buitengewone zitting van de Raad geïnstalleerd als burgemeester van Zaandam, na in een de vorige dag gehouden zitting eervol ontslag als gemeente-secretaris verkre…
, die eerder gemeente-secretaris was geweest, maakte Zaandam voor het eerst kennis met een niet-Zaankanter als burgemeester. Hij vertrok in 1878, om plaats te maken voor de burgemeester van Westzaan H.J. Versteegplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigVersteeg, Hendrik Jacob

(Wassenaar 2 september 1842- De Haag 10 december 1919) Hendrik Jacob Versteeg Hendrik Jacob Versteeg, was burgemeester van Wormerveer en Westzaan van 1876 tot 1878 en van Zaandam van 1878 tot 1894. Hij woonde in het pand Westzijde 81.

Versteeg werd in 1881 door de
. Deze werd in 1894 benoemd tot burgemeester van Schiedam, waardoor in dat jaar jhr. mr. Carel Adolf Eliasplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigElias, Jhr. mr. dr. Carl Adolph

Amsterdam, 27-12-1869 - Apeldoorn, 1955

Burgemeester te Zaandam van 1902 tot 1914. Daarvoor was hij burgemeester in Monster en Harderwijk. De liberaal Elias moest zijn ambt in een roerige periode uitoefenen en had het niet gemakkelijk met de snel toenemende invloed van socialisten in de gemeenteraad en met tegenspelers als
Zaandam als burgemeester ging dienen. Hij bleef twintig jaar en had het als liberaal verre van gemakkelijk, doordat de Zaandamse raad steeds duidelijker socialistisch werd. Hij kreeg tenslotte te maken met 'rode' wethouders. Langzamerhand was de tijd daarvoor rijp geworden. Zaandam kreeg in 1914 als eerste gemeente in het land een socialist als burgemeester, Kornelis, vaak ook Klaas genoemd, ter Laan. Dat hij zich in een zeer onrustige eerste periode, tijdens de moeilijke jaren van de Eerste Wereldoorlog, in de roerige jaren twintig en tijdens de crisis van de jaren dertig als een zeer verdienstelijk bestuurder deed kennen, wordt al bewezen door zijn lange ambtsperiode.

In 1937, na vier ambtstermijnen, werd Ter Laan opgevolgd door een partijgenoot, mr. dr. J. in 't Veldplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigVeld, Joris in 't

Dubbeldam, 5 juli 1895 - Den Haag, 15 februari 1981

mr. dr. Joris in 't Veld, burgemeester van Zaandam (1937-1941 en 1945-1948), Eerste Kamerlid (voor en na de Tweede Wereldoorlog en 1952-1964), minister van wederopbouw en volkshuisvesting (1948-1952), hoogleraar in Leiden (1957-1965), Rector Magnificus Vrije Universiteit in Amsterdam (1959-1960), lid Raad van State (1964-1970).
, die zich zeer geliefd in Zaandam heeft gemaakt. Officieel vervulde hij het burgemeestersambt van april 1937 tot maart 1948; wegens zijn opstelling jegens de Duitse bezetters werd hij echter op 4 maart 1941 ontslagen. Tijdens de oorlog werden als zijn vervangers achtereenvolgens de pro-Duitsers Cornelis van Ravenswaayplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigRavenswaay, Cornelis van

Amsterdam 19 september 1897 – 's-Gravenhage 3 september 1955

Cornelis van Ravenswaay was van 1941 tot 1945 een nationaalsocialistisch politicus. De voormalig zakenman en gepensioneerde legerkapitein had zich niet uit politieke overtuiging bij de Nationaal-Socialistische Beweging NSB aangemeld, maar uit ambitie burgemeester te worden. In april 1941 werd hij benoemd tot burgemeester van Zaandam. Hij ontpopte zich als radicaal voorvechter van de Nieuwe Orde, van plan om o…
, Barthold van der Sluijs2), C. Nieuwenhuys en Hendrik Vitters3) benoemd. Direct na de bevrijding keerde In 't Veld terug, zijn ontslag werd met terugwerkende kracht ongedaan gemaakt. Twee jaar later verliet hij Zaandam in verband met zijn benoeming tot minister van Wederopbouw.

Zijn opvolger was Wim Thomassenplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigThomassen, Wim

Amsterdam, 3 oktober 1909 - Bergen NH, 16 juni 2001

Willem (Wim) Thomassen, burgemeester van Zaandam van 1948 tot 1958, nadien burgemeester van Enschede en Rotterdam, lid Eerste en Tweede Kamer. Wim Thomassen werd opgeleid aan de MTS en vervolgens tot onderwijzer. In 1931 was hij vier maanden werkzaam aan de Kattegatschool te Zaandam. In Limburg functioneerde hij als voorzitter van de
, die in de tien jaar dat hij Zaandam als eerste burger bestuurde veel veranderingen doorvoerde. Daarna zou hij hetzelfde doen als burgemeester van achtereenvolgens Enschede en Rotterdam. In 1958 werd G.J.D. Frankenplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigFranken, Gé

Deventer, 6 augustus 1920 - 24 september 1994

Gerrit Johan Daniel (Gé) Franken, burgemeester van Zaandam van september 1958 tot januari 1966. Franken was burgemeester in de periode dat de stad snel groeide; hij maakte mee dat de 50.000e inwoner van Zaandam werd geboren. Kort voor zijn afscheid werd de beslissing tot bebouwing van het
in Zaandam benoemd. Langzamerhand tekende zich af dat de Zaangemeenten naar een hechtere bestuurlijke eenheid dienden te groeien. Toen Franken na 7,5 jaar een functie in het bedrijfsleven aanvaardde, werd Isaac Baartplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigBaart, Isaäc

Leiden, 9 februari 1914 - Zaandam, 17 oktober 1967

Burgemeester van Zaandam van april 1966 tot oktober 1967. Isaäc Baart werd geboren te Leiden, als 15-jarige jongen trad hij in dienst bij de Algemene Nederlandse Metaalbewerkers Bond. Tijdens de Tweede Wereldoorlog werkte hij op het hoofdkantoor van de Verenigde Blikfabrieken te Amsterdam; na de oorlog keerde hij terug in het vakverenigingswerk. Hij werd in 1953 secretaris van de inmiddels omgedoopte Algemene Nederlandse Metaal B…
in 1966 tot zijn opvolger benoemd. Hij had mede tot taak de samenvoeging van een aantal gemeenten voor te bereiden. Door ziekte kwam hij daar niet aan toe, al in oktober 1967 overleed hij, op nog jonge leeftijd. Reint Laanplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigLaan, Reint Jr

(Velsen 10 december 1914 - Rotterdam 3 november 1993)

Laatste burgemeester van Zaandam en eerste burgemeester van Zaanstad, ereburger van laatstgenoemde gemeente. Sociaal-democraat Reint Laan had toen hij naar de Zaanstreek kwam reeds een imposante carrière in de politiek en de vakbeweging achter de rug. Voor de oorlog was hij te Dordrecht opgeleid tot onderwijzer, maar door het gebrek aan banen in het onderwijs in de crisistijd, zou hij zijn vak alleen als invaller uitoefenen. …
, die nog in hetzelfde jaar werd benoemd, bracht de onderhandelingen die tot de vorming van Zaanstad leidden tot een goed einde.

In 1974 werd hij de eerste burgemeester van de nieuwe, samengevoegde gemeente Zaanstadplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigZaanstad

Zelfstandige gemeente, ontstaan per 1 januari 1974 door samenvoeging van zeven tot dan toe zelfstandige gemeenten: Assendelft, Koog aan de Zaan, Krommenie, Westzaan, Wormerveer, Zaandam en Zaandijk. Wat betreft inwonertal behoort Zaanstad tot de vijftien grootste gemeenten van Nederland, wat betreft oppervlakte tot de grootste vijf.
.

Bewoningsgeschiedenis

Zaandam behield eeuwenlang hetzelfde uiterlijk. De hoge en lage dijken waren tot zeer ver in de 19e eeuw vrijwel de enige verkeerswegen, waarlangs woningen en bedrijven waren gesitueerd. Aan de binnenzijde van de dijken lagen wegsloten, met daaroverheen een groot aantal vrij hoge bruggetjes. Deze gaven toegang tot de haaks op de dijk aangelegde padenplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigPadgemeenschappen en -reglementen

In de Zaanstreek is in het verleden door de bewoners van vele paden een zogenoemde padgemeenschap gesticht met het oog op gezamenlijke belangen en plichten. Deze padgemeenschappen zijn er in vele gevallen toe overgegaan de gemaakte afspraken notarieel vast te leggen. Hiermee werden op een voor Holland unieke manier gedragsregels vastgelegd waaraan alle bewoners van het pad zich moesten houden. Vermoedelijk waren notariële bewonersovereenkomsten elders onbekend.…
, die onderling vaak ook door sloten van elkaar gescheiden waren. De vele molens stonden grotendeels 'in het veld', een aantal ervan was vrijwel alleen over het water te bereiken.

Deze situatie was volgens Van der Aaplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigAa, Abraham Jacob van der

Amsterdam, 6 december 1792 - Gorinchem, 21 maart 1857 Abraham Jacob van der Aa 1792-1857 Abraham Jacob van der Aa, 19e-eeuwse auteur en letterkundige, vooral bekend vanwege zijn twee grote woordenboeken: 'Aardrijkskundig Woordenboek der Nederlanden' dat tussen 1836 en 1854 in 14 delen verscheen en het twaalfdelige 'Biografisch Woordenboek der Nederlanden (12 delen 1852). Hij gaf zeer veel geschriften uit zoals het Aardrijkskundig Woordenboek van Noord-Brabant, de Gesch…
nog in 1851 aanwezig: ,,De ligging van Zaandam en de gehele gesteldheid van de plaats is even eigenaardig als het uitwendig voorkomen van haar gebouwen en woningen. Voor een gedeelte aan de Voorzaan gebouwd, vormt de stad aldaar een brede kom, waar in het midden de drie sluizen met de omliggende gebouwen, de uitstekende punten en sieraden zijn. Aan die kom sluiten zich, noordwaarts op, en door de Binnen- of Achterzaan gescheiden, twee lange streken, aan welke, van afstand tot afstand, weer in oostelijke of westelijke richting, kleinere grachten of zogenoemde paden grenzen, van een ongelijke lengte, en die op het veld of op verschillende fabrieken uitlopen.

Daarboven loopt aan de Westzijde van de stad, langs de binnenzijde en de gehele lengte van de streek, een tot in Wormerveer doorgaande vrij brede sloot, over welke, als middel van gemeenschap, met de daartegenover liggende paden en fabrieken, tamelijk hoge en zwaar gebouwde bruggen gelegd zijn. Het eerste om de doortocht van de kleinere vaartuigen niet te belemmeren, het laatste om de bruggen tegen het overtrekken van brandspuiten en haar geleiders te verzekeren. Sloot en bruggen ontsieren intussen grotelijks de stad, hetwelk, vooral bij vergelijking met de Oostzijde. in het oog valt, waar beide sinds het jaar 1830 gedempt en weggenomen zijn, en nu de verbrede weg opnieuw bestraat en voor een goed gedeelte met iepebomen beplant, een aangenaam gezicht oplevert.''

Esthetisch oordeel

Over smaak valt niet te twisten, ook niet over die van Van der Aa. Hoe anders zou het esthetisch oordeel nu luiden als in de Westzijde wegsloot, bruggen en houten huisjes gehandhaafd waren gebleven! Natuurlijk was het dempen van de wegsloot en van de meeste sloten langs en tussen de paden noodzakelijk, niet om de stad een stedelijker aanzien te verlenen maar vooral uit hygiënisch oogpunt. De sloten dienden immers tot vuilnisbelt, openbaar toilet en wasgelegenheidplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigBoenwal

Houten planken vloer (beun) of steiger aan de kant van het water, ook boenstoep of walstoep genoemd. Vrijwel ieder huis in de Zaanstreek had een boenwal, waar emmers en vaten werden geboend, en de was en de afwas werden gedaan. Dit was bijzonder onhygiënisch; dikwijls stond onmiddellijk naast de boenwal het pleetje. Vanaf het midden van de 19e eeuw kreeg men oog voor deze ongezonde situatie. Artsen beijverden zich om de Zaanstreek zo snel mogelijk aangesloten te krijgen op de waterleidi…
. Soms werd er zelfs nog drinkwater uit betrokken. Dat hierdoor epidemieën ontstonden was niet verwonderlijk. Het zijn vooral de artsen geweest die zich inspanden voor de demping. Het besluit om de wegsloot langs de Westzijdeplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigWestzijde

Hoofdstraat te Zaandam-West, lopend van de Gedempte Gracht en de Dam in noordelijke richting en parallel aan de Zaan tot de grens met Koog ter hoogte van de Mallegatsluis. De Westzijde werd aangelegd op de Lagedijk en heette geruime tijd de Molenbuurt, naar de in 1439 opgerichte korenmolen
(de Molenbuurt) te dempen werd in 1853 genomen. Het werk werd in 1857 voltooid. Nadien volgden de meeste sloten langs de paden.

Toch bleef Zaandam tot na de aanleg van de spoorwegplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigSpoorwegen

Voor de aanleg van de Noord Hollandsche Staatsspoorweg Uitgeest-Zaandam werd reeds in 1856 concessie verleend. De lijn werd van het noordwesten uit aangelegd en in 1869 door de Hollandsche IJzeren Spoorwegmaatschappij (H.IJ.S.M.) in exploitatie genomen. Langs de lijn kwam in de Zaanstreek een viertal stations. Het station Krommenie/Assendelft lag vlak ten zuiden van Krommenie (2500 inw. ). maar op het grondgebied van de gemeente Assendelft, Wormerveer (1000 inwoners) kreeg een statio…
, nog tot het eind van de 19e eeuw, zijn traditionele en eigen dorpse karakter behouden. De Spoorbuurt was de eerste Zaandamse wijk 'over de Vaartplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigVaart, De

Gegraven vaarweg in westelijk Zaandam, evenwijdig aan de Zaan. De Vaart had een lengte van meer dan 2 km en liep van de voormalige Jaap Haversluis in de Hogendijk in noordelijke richting door tot de Mallegatsloot op de grens van Zaandam en Koog.

Het vaarwater was onder meer van belang voor houttransport naar bijvoorbeeld de houthandels
'. Er ontstonden ook andere wijkjes, zoals door de bebouwing van het 'lange land de Langestraat (met Reigerstraat, Ooievaarstraat en Valkstraat) en tussen Hogendijkplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigHogendijk

Dijk in Zaandam, lopend van de Dam tot de Provincialeweg (N203).

Tot 1957 liep de Hogendijk tot het Dampad door. De Zaanse Dijken worden onderscheiden in hoge dijken en lage dijken. De hoge dijken werden aangelegd als zeedijken, de lage dijken langs het binnenwater van onder meer de Zaan. De Hogendijk is een deel van de vroegere
en Rozengrachtplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigRozengracht

Straat te Zaandam-West, ten zuiden van en evenwijdig aan de Gedempte Gracht. Oorspronkelijk heette het pad, waarvan pas in 1798 vermeld werd dat het een reglement had, Roosgraft, naar de familie Roos. Het stond ook bekend onder de namen: Gerrit Arisz Ven, 't Zuijder Jacob Menschenpadt en Sopjespad. Vanaf 1959 wordt op de Rozengracht tweemaal per week de Zaandamse markt gehouden.
de Russische Buurt. Vroeger of later werden de weilanden tussen de paden zo volgebouwd, maar pas in de jaren dertig van de 20e eeuw vond een doorbraak plaats, mogelijk gemaakt door de aanleg van de Provincialeweg van de Hempontplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigHempont

Sinds 1890 onderhouden veerdienst over het Noordzeekanaal, aanvankelijk geëxploiteerd door de Amsterdamsche Kanaal Maatschappij, daarna met kosteloze overtocht voor (brom)fietsers en wandelaars.

Een aantal jaren vóór de openstelling van het Noordzeekanaal in 1867 werd een overeenkomst gesloten tussen Zaandam en de Amsterdamsche Kanaal Maatschappij, waarin vastgelegd dat de maatschappij zal aanleggen, onderhouden en bedienen een pontveer voor voetgangers en voertuigen over het kanaal o…
in noordelijke richting naar Alkmaar.

In Zaandams noordwesthoek ontstond de Schildersbuurtplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigSchildersbuurt

Buurt te Zaandam-West, zuidelijk van de spoorlijn Zaandam-Purmerend. De buurt werd eind jaren '20-beginjaren '30 van de 20e eeuw gebouwd. De straten in de wijk dragen namen van vaderlandse schilders. De Vincent van Goghweg is een der belangrijkste oost-west-routes in Zaandam-West.
. Eerder was al de Havenbuurt tot stand gekomen, mede doordat de Artillerie Inrichtingenplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigArtillerie Inrichtingen (AI)

Producent van munitie te Zaandam, aan het Noordzeekanaal ten oosten van de voormalige Hembrug op de zuidwestelijke hoek van de Voorzaan. De productie van de munitie werd in de jaren 1885-1889 vanuit Delft naar Zaandam overgebracht. Op 1 januari 1973 werd het staatsbedrijf omgezet in een naamloze vennootschap onder de naam Eurometaal nv.
woningbouw realiseerden ten behoeve van uit Delft meegekomen werknemers. Een andere uitbreiding was de bebouwing van het Ooster-Kattegat, waarvan steeds meer bedrijven waren vertrokken. Het Eilandplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigEiland, het

Benaming voor het twaalf hectare grote eiland in de Zaan dat in 1884 ontstond door doorgraving van het Kattegat, ook wel het Eiland van William Pont, het Pont-eiland en Eiland in de Voorzaan genoemd. Het Eiland ontstond in het kader van de aansluiting van de Zaan op het
kreeg ook voor een deel een woonfunctie. Aan de oostkant van de Zaan was de wijk rond de Belgischestraat tot stand gekomen en waren woningbouwverenigingen actief in de wijk rond de Klaas Katerstraat. Het voert te ver om alle ontwikkelingen in de woningbouw op te sommen, maar het mag duidelijk zijn dat na de Eerste Wereldoorlog het oude 'halve-visgraatpatroon' van een dijk met haaks daarop staande paden geheel doorbroken werd. Niettemin is in een deel van de huidige wijken nog steeds de lang gevolgde bebouwingstraditie enigermate terug te vinden.

Na de Tweede Wereldoorlog volgden in hoog tempo bouwactiviteiten in vooral oostelijk Zaandam. Hier ontstonden de Vijfhoekplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigVijfhoek, De

Wijk in het zuidelijk deel van Zaandam-Oost, tussen de Gouw en de Zuiddijk.

De wijk, waarvan de acht straten alle namen dragen van vooroorlogse Nederlandse politici, werd eind jaren vijftig van de 20e eeuw aangelegd, als een van de eerste plekken in de streek waar hoogbouw werd gepleegd. De naam is ontleend aan het weiland de Vijfhoek, waarop een deel van de wijk gebouwd is.
, Poelenburg, Peldersveld en Hoornseveld, Kogerveld en Plan Kalf. Later (toen Zaandam al in Zaanstad was opgegaan) kreeg ook de westkant van de stad een grote nieuwe wijk: Westerwateringplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigWesterwatering

Woonwijk in Zaandam, westelijk van de spoorlijn. De wijk werd in vijf fasen aangelegd tussen 1985 en 1991. In de wijk staan 2775 woningen (7185 inwoners per l januari 1991), een winkelcentrum, een bejaardentehuis (met 92 aanleunwoningen), een kinderboerderij (door een televisie-actie in enige dagen tot stand gekomen), scholengemeenschap De Nieuwe Vaart (inclusief de 'Volleyhal') en een complex van lagere scholen.
. Inmiddels had de infrastructuur van de streek grondige wijzigingen ondergaan door de aanleg van de Coentunnelplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigCoentunnel

Door Rijkswaterstaat, directie Sluizen en Stuwen ontworpen en tussen 1961 en 1965 aangelegde, 1283 meter lange ondertunneling van het Noordzeekanaal als deel van de Ringweg A 10 Amsterdam en de Coentunnelweg A8 tussen de Zaanstreek en achterliggend Noord-Holland. De lengte van het onderwatergedeelte is 587 meter, de afrit aan de Zaanse kant 300 meter. De tunnel is zo diep aangelegd dat het Noordzeekanaal ter plaatse een diepte van 15,5 meter beneden NAP kan behouden bij een bodembree…
en de aansluitende A8 met bijbehorende kunstwerken. Binnen de bebouwde kom volbracht de gemeente een aantal structurele wijzigingen. Genoemd worden de trajecten Peperstraat-Gedempte Gracht en Prins Bernhardweg-Vincent van Goghweg. De Den Uylbrugplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigUylbrug, dr. J.M. den

Brug over de Voorzaan te Zaandam, voor verkeer opengesteld in december 1990. In 1984 nam de gemeenteraad van Zaanstad het principebesluit tot de bouw van de Voorzaanbrug. Voordelen van deze brug waren onder meer een veel snellere aansluiting van Zaandam-West (inclusief de nieuwe bedrijventerreinen ten westen van de spoorlijn) op de Coentunnelweg en een verkeersontlasting van het Zaandamse Centrum.
, met de daarbij behorende aansluitingen op het snelwegennet, vormde het voorlopig sluitstuk van alle maatregelen om de steeds toenemende verkeersdruk het hoofd te bieden.

Wellicht zal de voorgenomen verdubbeling van de Coentunnel weer nieuwe aanpassingen vergen. In 1991 zijn in het stadswinkelcentrum aan en rond de Gedempte Gracht ingrijpende wijzigingen in de verkeerscirculatie doorgevoerd, waarvan de effecten nog onvoldoende bekend zijn.

Middelen van bestaan

De grondslagen voor de economische ontwikkeling van Zaandam zijn in de 17e eeuw gelegd. De ontwikkelingen tot het jaar van de samenvoeging, 1811, zijn behandeld onder de trefwoorden Oostzaandamplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigOostzaandam

Voormalige naam van de bewoningsconcentratie ten oosten van de Zaan nabij de Dam, tot 1795 behorend tot de gemeente Oostzaan, tussen 1795 en 1811 min of meer een zelfstandige gemeente en sinds 1811 deel uitmakend van de stad Zaandam. Oostzaandam behoorde tot de
en Westzaandamplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigWestzaandam

Vroegere naam voor het ten westen van de Zaan gelegen deel van Zaandam, dat deel uitmaakte van de Banne van Westzanen. Het dorp is, in tegenstelling tot Oostzaandam, nooit zelfstandig geweest - en dat terwijl het in de loop der geschiedenis in economisch opzicht en wat betreft het aantal inwoners belangrijker werd dan zijn 'overbuur`. De oorzaak van de aanvankelijke, tot 1811 in stand gebleven scheiding tussen West- en Oostzaandam was eenvoudigweg dat de dorpen in verschillende rec…
.

Door de eigen haven en de nabijheid van Amsterdam was de gemeente in een bevoorrechte positie en kon de 17e-eeuwse opbloei in het vierde kwart van de 19e eeuw min of meer worden herhaald. Na de Franse tijdplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigFranse tijd

De Franse tijd in Nederland duurde van 1795 tot 1813 en was een periode van grote veranderingen. Nederland werd bezet door Franse troepen onder leiding van Napoleon Bonaparte, wat leidde tot economische en politieke veranderingen. De Zaanstreek werd hard getroffen door de Franse bezetting, vooral door het Continentaal stelsel dat de handel en economie negatief beïnvloedde. Ondanks alle veranderingen bracht de Franse tijd ook nieuwe ideeën met zich mee, zoals wetten die gelijkheid vo…
duurde het lang voordat de economie zich kon herstellen. De Zaanse moleneigenaren gingen laat gebruik maken van de nieuwe energiebron stoomplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigStoomkracht

Aandrijfmiddel van machines; in de Zaanstreek stapten de industrieën in de tweede helft van de 19e eeuw massaal op stoomkracht over. Het ontstaan van stoomfabrieken in de Zaanstreek. Door de eeuwen heen heeft de mens geprobeerd om de spierkracht, nodig bij het in beweging krijgen van werktuigen, door andere krachten te vervangen. De meest voor de hand liggende manier was het gebruiken van dierkracht in de vorm van
. Mede daardoor kwam de Zaanse economie pas in de jaren tachtig van de 19e eeuw weer goed op gang, ook de Zaandamse. Het was de tijd dat de grote voedingsmiddelen-industrieën langs de Zaan verrezen, de rijstpellerijenplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigPellerij

Naam van zowel bedrijfstak als de inrichting waarin dit bedrijf wordt uitgeoefend; het ontdoen van het kroonkafje, meestal dop (pel) genoemd, en de vruchtwand en zaadhuid van onder andere granen, zonder de korrel te breken. In de Zaanstreek is in vroeger eeuwen gerst gepeld, met gort als product. Gerst is niet eenvoudig te pellen, aangezien de dop is vergroeid met de korrel. Vanaf het midden van de 19e eeuw werd rijstpellerij belangrijk. De pellerij had een grote omvang in de Zaanstree…
vooral, maar ook een bedrijf als Verkadeplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigVerkade Fabrieken nv, Koninklijke

Vooraanstaand bedrijf in de levensmiddelenindustrie in Zaandam. Zie ook: Verkade, ondernemersgeslacht.

Verkade werd opgericht op 2 mei 1886 als Stoom Brood- en Beschuitfabriek 'De Ruyter', der firma Verkade & Comp Zaandam door E.G. Verkade, die toen reeds 51 jaar was. Hij zette het bedrijf op om zijn zonen een toekomstmogelijkheid te bieden. Eerder had hij een patent-oliefabriek aan de Oostzijde, die in 1875 door brand verloren ging. Daarna hield hij zich tie…
en cacaofabriekenplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigCacao-industrie

Belangrijke drager van de Zaanse economie; in omvang en belang gegroeid in de 19e en 20e eeuw; ontwikkelde zich aanvankelijk in samenhang met de chocoladeindustrie; vooral na de Tweede Wereldoorlog vond er specialisatie plaats en verzelfstandigden beide sectoren. In 1985 werd in de Zaanstreek 132.000 ton cacaobonen verwerkt, dat is ca. 80 % van de totale Nederlandse cacao-industrie, en circa 7,5 % van de totale wereldoogst.
. In dezelfde tijd of iets 1ater werd ook de basis gelegd voor de latere grootwinkelbedrijven, waarvan Aholdplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigAhold nv, Koninklijke

Het laatste Ahold-logo De naam Koninklijke Ahold werd gevoerd tot 23 juli 2016, daarna werd Ahold Delhaize de handelsnaam als primaire detailhandelsorganisatie, die levensmiddelen en andere consumentenproducten verkoopt via winkelketens in Nederland als
tot grote internationale expansie kwam.

Zaandam was lange tijd afhankelijk geweest van de houthandelplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigHouthandel

Belangrijke drager van de Zaanse economie. Ontstaan en in belang gegroeid aan het eind van de 16e en vooral het begin van de 17e eeuw; ondanks door de eeuwen heen aanzienlijke veranderingen van karakter één van de belangrijke economische activiteiten binnen de Zaanstreek. Lange tijd was de Zaanstreek in de Nederlandse, en ook in de internationale, houthandel een van de toonaangevende gebieden.
en -zagerijplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigHoutzagerij

Het zagen van hout in Houtzaagmolens en later in stoomhoutzagerijen. De Zaanse familiebedrijven in het houtvak hielden zich zowel met de handelskant als met de zagerij bezig; de ontwikkeling van de Zaanse houtzagerij is daardoor niet los te zien van de Zaanse
en van bedrijvigheid die in het spoor daarvan was ontstaan, zoals de scheepsbouwplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigScheepsbouw

Nijverheid, het produceren (en/of repareren) van vaartuigen. Dit kunnen houten, metalen, betonnen en/of kunststof schepen zijn, zowel voor de binnen- als voor zeevaart. De bouw van bijvoorbeeld booreilanden wordt ook tot de scheepsbouw gerekend; deze sector is echter nooit in de Zaanstreek bedreven. De
. Deze 'monocultuur' maakte de Zaanse economie kwetsbaar. Na 1811 bleef aanvankelijk ook het molenbedrijf van groot belang. In 1851 stonden er nog 192 molens in de gemeente: 82 zaagmolens, 60 oliemolens, 34 pelmolens en verder een kleiner aantal verf- en andere molens. Hun producten werden voor een deel naar het buitenland geëxporteerd. Het aantal daarbij betrokken kooplieden en handelaren was niet gering. Nog in 1811 is een overzicht van de mannelijke beroepsbevolking (van 21 jaar en ouder) opgemaakt. Van de 2065 werkenden, waren er, toen al, 217 betrokken bij de handel. Alleen de categorie arbeiders was met 798 personen nog aanzienlijk groter. Verkeer (121), landbouw (109), bouwbedrijven (106) en houtbewerking (104) waren ook van belang.

Door de invoering van stoomkracht als energiebron wijzigde zich geleidelijk ook de Zaandamse arbeidsmarkt. Het aantal fabrieksarbeiders nam toe. Hun arbeidsomstandighedenplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigArbeidsomstandigheden

De omstandigheden waaronder arbeid wordt verricht. Een complex van factoren, zoals: veiligheid op de werkplaats, een (on)gezonde werksituatie, arbeidsverhoudingen op micro-, meso- en macro-niveau, loonvorming, arbeidsvoorwaarden, besluitvorming binnen de onderneming, bereikbaarheid van het werk, et cetera, en daarnaast ook tijdgebonden normen, bepaalt de kwaliteit van de arbeidsomstandigheden.
waren vooralsnog onvoldoende geregeld, doordat er - zoals ook elders het geval was - bij de veranderde productietechnieken te weinig rekening werd gehouden met de menselijke factor. In Zaandam vormde zich een proletariaat van zo'n omvang dat het aan het begin van de 20e eeuw de politiek ging domineren.

Ondanks vergaande industrialisatie bleef ook de handel voor Zaandam van belang. Dat was al eerder tot uitdrukking gekomen door de oprichting van een Korenbeursplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigKorenbeurs

In de 19e eeuw gebouw en instelling in Zaandam waar granen werden verhandeld.

Het gebouw stond aan de Zuiddijk, waar nu de Oostkade loopt. Naast granen werden in het in 1849 geopende gebouw ook oliehoudende zaden, boter, kaas en vee verhandeld. Nadat de eerste paar jaren een redelijk resultaat werd behaald, liep de omzet van de beurs weer terug. De belangrijke korenbeurs van Amsterdam oefende meer aantrekkingskracht uit op de Zaanse handelaren. In 1870 werd de beurs gesloten.
(1849), maar ook daarna vertoonde deze sector groei. Niet alleen de import van grondstoffen, de export van producten en de handel met het binnenland breidde zich uit, daarnaast ontwikkelde de stad zich in de 20e eeuw als regionaal centrum van de detailhandel. Vanuit de gehele Zaanstreek. maar ook uit wijdere omgeving, ging men in toenemende mate voor zijn inkopen naar Zaandam.

In 1930 werkte bijna 30 procent van de beroepsbevolking in de handel of het verkeer, 51 procent was werkzaam in de industrie, 1,75 procent in de landbouw en 17,25 procent in andere beroepen. In de jaren die volgden groeide het aantal werknemers in de dienstverlenende sector sterk, niet alleen absoluut, maar ook procentueel. Van de 26.251 in 1973 getelde beroepsbeoefenaars werkte 48,1 procent in de dienstverlening. Dat was meer dan in welke andere gemeente in de Zaanstreek ook.

Het percentage werkenden in de nijverheid was licht gedaald tot 44,3 procent, verder werkte 7,5 procent in de bouwnijverheid en nog maar 0,1 procent in de landbouw en visserij. Bij een overzicht uit 1988 dat van de beroepsbevolking is opgemaakt bleek dat de landelijke stijging van de werkgelegenheid in de dienstverlenende sector ook in Zaandam doorzette. In totaal werkte 62,7 procent van de 26.229 werkzame personen in de dienstverlening. Deze groei ging ten koste van de nijverheid, die tot 29.8 procent was gedaald (ter vergelijking: 1930 51 procent, 1973 44,3 procent).

De daling van de werkgelegenheid in de industrie kan enerzijds worden verklaard uit de toenemende toepassing van arbeidsbesparende maatregelen in de sfeer van automatisering. Anderzijds is de Zaandamse economie na de Tweede Wereldoorlog getroffen door verscheidene bedrijfssluitingen, reorganisaties met banenverlies en verplaatsing van ondernemingen naar elders. Waar dit vooral grote bedrijven betrof, was het negatieve effect op de werkgelegenheid vrij langdurig merkbaar.

Er ontstonden echter ook kleinere en middelgrote bedrijven, die in een aantal gevallen een snelle groei vertoonden. Daarbij kan een verheugend grote differentiatie worden geconstateerd; de in de 19e eeuw nog eenzijdig genoemde industrie vertoont anno 1991 veel meer verscheidenheid. Het bedrijfsleven in zijn geheel is meer dan ooit aangewezen op snelle bereikbaarheid, en niet alleen die uit de naaste omgeving. De infrastructuur, directe aansluitingen op het net van grote autowegen, snelle treinverbindingen en goede bereikbaarheid van de internationale luchthaven op korte afstand zijn onderwerpen waarop bedrijfsleven en overheid gezamenlijk de aandacht gericht houden.

Zie ook: Economische geschiedenisplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigEconomische Geschiedenis en structuur

prof. dr. A. van Braam

Economische geschiedenis

Deze sectie geeft een systematisch overzicht van de economische ontwikkeling.

Ter wille van de overzichtelijkheid is het artikel ingedeeld in drie hoofdstukken, te weten:
, de paragrafen 3.1.1.plugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigEconomische ontwikkeling van de Zaanstreek na 1800

3.1. Economische stagnatie

3.1.1. Stagnatie, armoede

Zie ook:

De Franse tijd betekende een absoluut dieptepunt in de economische ontwikkeling van de Zaanstreek. Het zou daarna nog een halve eeuw duren eer van een substantieel economisch herstel sprake was. Van de eertijds zo bloeiende en rijk geschakeerde stuwende nijverheid was omstreeks 1815 nog een beperkt aantal oudere bedrijfstakken over de
. 3.1.3.plugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigEconomische ontwikkeling van de Zaanstreek na 1800

3.1. Economische stagnatie

3.1.1. Stagnatie, armoede

Zie ook:

De Franse tijd betekende een absoluut dieptepunt in de economische ontwikkeling van de Zaanstreek. Het zou daarna nog een halve eeuw duren eer van een substantieel economisch herstel sprake was. Van de eertijds zo bloeiende en rijk geschakeerde stuwende nijverheid was omstreeks 1815 nog een beperkt aantal oudere bedrijfstakken over de
. 3.2.2plugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigEconomische ontwikkeling van de Zaanstreek na 1800

3.1. Economische stagnatie

3.1.1. Stagnatie, armoede

Zie ook:

De Franse tijd betekende een absoluut dieptepunt in de economische ontwikkeling van de Zaanstreek. Het zou daarna nog een halve eeuw duren eer van een substantieel economisch herstel sprake was. Van de eertijds zo bloeiende en rijk geschakeerde stuwende nijverheid was omstreeks 1815 nog een beperkt aantal oudere bedrijfstakken over de
.. 3.2.3.plugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigEconomische ontwikkeling van de Zaanstreek na 1800

3.1. Economische stagnatie

3.1.1. Stagnatie, armoede

Zie ook:

De Franse tijd betekende een absoluut dieptepunt in de economische ontwikkeling van de Zaanstreek. Het zou daarna nog een halve eeuw duren eer van een substantieel economisch herstel sprake was. Van de eertijds zo bloeiende en rijk geschakeerde stuwende nijverheid was omstreeks 1815 nog een beperkt aantal oudere bedrijfstakken over de
. 3.4.plugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigEconomische ontwikkeling van de Zaanstreek na 1800

3.1. Economische stagnatie

3.1.1. Stagnatie, armoede

Zie ook:

De Franse tijd betekende een absoluut dieptepunt in de economische ontwikkeling van de Zaanstreek. Het zou daarna nog een halve eeuw duren eer van een substantieel economisch herstel sprake was. Van de eertijds zo bloeiende en rijk geschakeerde stuwende nijverheid was omstreeks 1815 nog een beperkt aantal oudere bedrijfstakken over de
. 3.5.1., 3.5.3., 3.6.1. tot en met 3.6.12., 3.7.2., 3.7.3., 3.8.1. tot en met 3.8.4.. 3.9.1. tot en met 3.9.5., 3.10.l. tot en met 3.105.. 3.1 1. en

Economische geschiedenisplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigEconomische geschiedenis

1. Economische ontwikkeling vóór 1580 (bladzijde 189 en volgende)

2. Economische ontwikkeling van de Zaanstreek in de periode 1580-1800 (bladzijde 192 en volgende)

3. Economische ontwikkeling van de Zaanstreek na 1800 (bladzijde 205 en volgende)

Bij het begin vap elk hoofdstuk is een opgave geplaatst van de behandelde economische sectoren en eventuele andere met het onderwerp samenhangende onderwerpen. Van hoofdstuk 1 treft u de inhoudsopgave hieronder aan. Door midd…
structuur 2.2. tot en met 2.5. Bestuurplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigBestuur

Bestuur
en Rechtspraak 2.2.4. en 2.2.5.

Literatuur:

  • A.J. van der Aa, Aardrijkskundig Woordenboek der Nederlanden, Gorinchem 1851;
  • G.J. Boekenoogen, De Zaanse Volkstaal, Zaandijk 1971;
  • J.W. Groesbeek, Bestuursaangelegenheden en -problemen rond de samenvoeging van Oost- en Westzaandam in de Franse tijd, in: Zaandam 150 jaar stad. Zaandam 1962;
  • G.J. Honig, Beschrijving en geschiedenis der Zaanlandsche gemeentewapens, in: Algemeen Nederlandsch familieblad. 1887;
  • id. De Zaanse burgemeesters sedert 1814. in: De Zaende 1951;
  • W. Klinkenberg. Adieu Zaandam, Zaandam 1975;
  • H. Roovers en P.H. Zijl, Onvoltooid verleden. Zaandijk 1980;
  • H.N. ter Veen e.a., Problemen der samenvoeging van Zaangemeenten, Haarlem 1941;
  • M.A. Verkade, Handel, nijverheid en verkeer. in: Zaandam 150 jaar stad, Zaandam 1962;
  • A.M. van der Woude, Het Noorderkwartier, Utrecht 1983;
  • Zaanstad in cijfers, Zaanstad 1989;
  • Zaanstreek in cijfers, Zaandam 1975.
  • Assendelftplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigAssendelft

    Voormalige zelfstandige gemeente, sinds 1 januari 1974 deel uitmakend van Zaanstad. De samenvoeging stuitte bij de bevolking op grote weerstand. Assendelft wenste deze niet en bepleitte samen met Krommenie een gemeente Krommenie-Assendelft. De rijksoverheid besliste evenwel anders.
  • Jispplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigJisp

    Tot 1991 zelfstandige gemeente, ten oosten van de Zaan, op de grens van Zaanstreek en Waterland. Het dorp is, gezien zijn verleden, te beschouwen als behorend bij de Zaanstreek. Jisp is met nog geen duizend inwoners verreweg het kleinste dorp binnen deze Zaanstreek. De buurtschap Spijkerboor behoorde bij de gemeente Jisp. Vóór 1940 was een groot deel van de inwoners voor wat hun inkopen betreft op Purmerend aangewezen. Dit kwam vooral door het ontbreken van voorzieningen in de eigen plaats…
  • Knollendamplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigKnollendam

    Voormalige dam aan de noordkant van de Zaan, die voorkwam dat vloedwater uit de Schermer vanuit het noorden de Zaan instroomde. De dorpen Oost- en West-Knollendam zijn naar deze Dam genoemd.

    Het is niet precies bekend wanneer de Knollendam werd aangelegd. Zeker is dat dit in de 14e eeuw gebeurde, volgens
  • Koog (aan de Zaan)plugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigKoog (aan de Zaan)

    Voormalige zelfstandige gemeente ten westen van de Zaan, ten noorden van Zaandam, ten zuiden van Zaandijk, sinds 1 januari 1974 deel uitmakend van Zaanstad. Tot in de Franse tijd was Koog bestuurlijk deel van de Banne van Westzaan; de invloed van Koog daarin was gering. Ofschoon niet geheel zeker, wordt aangenomen dat de gemeente Koog aan de Zaan per 1 augustus 1811 zelfstandig werd (zie:
  • Krommenieplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigKrommenie

    Voormalige zelfstandige gemeente in het noorden van de Zaanstreek, per 1 januari 1974 opgegaan in Zaanstad. Na Zaandam in omvang de tweede gemeente van de streek. De samenvoeging tot Zaanstad leidde in Krommenie tot veel protesten. Krommenie wenste deze niet en bepleitte samen met Assendelft een gemeente Krommenie-Assendelft. De rijksoverheid besliste evenwel anders. Krommenie zelf is feitelijk ook een samenvoeging van een aantal woonkernen. Naast Krommenie behoren ook het tot 1816 ze…
  • Krommeniedijkplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigKrommeniedijk

    Klein dorp in de gemeente Zaanstad, deel van Krommenie.

    Krommeniedijk bestaat feitelijk uit een lage dijk langs het voormalige Kromme IJ (Crommenije). De geschiedenis van Krommeniedijk is niet los te zien van die van Krommenie. Het is niet bekend welke bewoningskern er eerder was. Volgens
  • Westzaanplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigWestzaan

    Westzaan was van 1811 tot 1974 een zelfstandige gemeente, daarna de naar inwonertal kleinste deelgemeente van Zaanstad. Westzaan was het hoofddorp van de eerdere Banne van Westzaan als zodanig een van de oudere nederzettingen in de streek en zelfs het moederdorp van de westelijk aan de Zaan gelegen, later tot Zaanstad verenigde gemeenten (West-)Zaandam, Koog, Zaandijk en Wormerveer.
  • Wormerplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigWormer

    Voormalige zelfstandige gemeente, die steeds is beschouwd als behorende tot de Zaanstreek maar - althans bestuurlijk sinds de jaren '80 voornamelijk op Waterland georiënteerd raakte. Het dorp verweerde zich eerder, in het begin van de jaren '70, met succes tegen de
  • Wormerveerplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigWormerveer

    Voormalige zelfstandige gemeente, sinds 1 januari 1974 deel uitmakend van Zaanstad. Het dorp kent een betrekkelijk korte geschiedenis; de eerste bewoning is ontstaan in de onmiddellijke nabijheid van het Zaan- of Wormerveer, een oud grafelijk veer naar Wormer, dat al in de 14e eeuw aanwezig was. Deze eerste paar huizen groeiden aanvankelijk zeer langzaam in zuidelijke richting langs de Zaanoever. Het gehucht werd 't Saen genoemd en maakte deel uit van de
  • Oostzaanplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigOostzaan

    Zelfstandige gemeente binnen de Zaanstreek, een van de drie Zaanse dorpen die in 1974 niet bij de samenvoeging tot Zaanstad werden betrokken. Hoewel de oorspronkelijke bewoners - zoals nog aan de klank van het plaatselijk dialect valt te horen - Waterlanders zijn geweest, behoort Oostzaan historisch tot de Zaanstreek. De naam zegt dat trouwens al.
  • Zaandamplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigZaandam

    Voormalige zelfstandige gemeente, die zowel wat betreft inwonertal als economische betekenis de belangrijkste bewoningskern van de Zaanstreek vormde. Zaandam ontstond in de Franse tijd door de samenvoeging van Oostzaandam en Westzaandam, bij keizerlijk decreet van 21 oktober 1811. Daarbij werden aan de nieuwgevormde gemeente stadsrechten verleend. Per 1 januari 1974 verloor Zaandam zijn zelfstandigheid bij de
  • Zaandijkplugin-autotooltip__default plugin-autotooltip_bigZaandijk

    Voormalige zelfstandige gemeente in het centrum van de Zaanstreek. Sinds 1 januari 1974 deel uitmakend van de gemeente Zaanstad. Het bestuurlijke centrum van de nieuwe stad was lange tijd in Zaandijk (Bannehof) gevestigd. Zaandijk behoort tot de jongste dorpen van de Zaanstreek.

  • /home/zaanwiki/domains/zaanwiki.nl/private_html/encyclopedie/data/pages/zaandam.txt
  • Laatst gewijzigd: 2020/09/14 15:18
  • door 82.199.94.132